(Thethaovanhoa.vn) - Ngày 3/3 âm lịch là ngày Tết Hàn thực được tổ chức rộng rãi trong các gia đình ở Việt Nam, nhất là ở các tỉnh phía Bắc. Trong ngày này các gia đình đều làm bánh trôi bánh chay để cúng tổ tiên, cầu mong những điều tốt đẹp. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu hết nguồn gốc, ý nghĩa của ngày bánh trôi – bánh chay này.
Vào ngày Tết Hàn thực (ngày 3/3 âm lịch hàng năm), mỗi gia đình đều bận rộn chuẩn bị những đĩa bánh trôi, bánh chay cúng tổ tiên. Năm nay, Tết Hàn Thực là ngày: Thứ năm, 26/3/2020. Tuy nhiên không phải ai cũng biết được nguồn gốc, ý nghĩa của ngày Tết này.
Theo nghĩa chữ Hán "Hàn" là lạnh, "thực" là ăn, "Tết Hàn thực" là tết ăn đồ lạnh. Nguồn gốc chữ "Tết Hàn thực" này bắt nguồn từ một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời ở Trung Quốc.
Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn từng sống lưu vong được một hiền sĩ Giới Tử Thôi theo phò đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Giới Tử Thôi từng cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua.
Sau này vua Tấn Văn Công lại ra lệnh cả cánh rừng để ép Giới Tử Thôi phải theo mình, khiến hai mẹ con Giới Tử Thôi bị chết cháy. Vua Tấn Văn Công thương xót lập miếu thờ Giới Tử Thôi và hạ lệnh người dân phải kiêng đốt lửa 3 ngày, chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ (khoảng ngày 3/3 tới 5/3 âm lịch). Từ đó ngày 3/3 âm lịch hàng năm được coi là Tết Hàn Thực.
Tuy nhiên, Tết Hàn thực ở Việt Nam thì không kiêng lửa, vẫn nấu nướng bình thường.
Điều đặc biệt, vào ngày 3/3 hàng năm, người Việt còn sáng tạo ra phong tục làm bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng đó là những thức ăn nguội (Hàn Thực) với tấm lòng thành kính nhất nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất.
Người Việt sáng tạo ra món bánh trôi, bánh chay truyền thống trong Tết Hàn thực
Cuốn Văn khấn cổ truyền Việt Nam (NXB VHTT, 2006) do Nguyễn Bích Hằng biên soạn, được sự thẩm định, chỉnh lý của Thượng tọa Thích Thanh Huệ, cũng xác nhận thực tế này:
“Ngày nay, người Việt Nam vào tiết Hàn thực vẫn nổi lửa nấu nướng như thường, mà tượng trưng cho tết Hàn thực bằng làm bánh trôi – bánh chay. Vì vậy, tết này còn được gọi là Tết Bánh Trôi – Bánh Chay”.
Nhà nho Phan Kế Bính khi cuốn viết sách Việt Nam phong tục đã giải thích về Tết Hàn thực như sau: “Ta nhiễm theo tục ấy (tức Tết Hàn thực bên Trung Quốc), thành ra ăn Tết hôm mồng ba. Mà ta thì làm bánh trôi, bánh chay để thế cho đồ lạnh, nhưng ta chỉ cúng gia tiên, chứ không ai tưởng gì đến Giới Tử Thôi, mà tiếng là hàn thực, nhưng nấu nướng chẳng có kiêng gì”.
Như vậy, Tết Hàn thực của người Việt chủ yếu mang ý nghĩa hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công lao của những người đã khuất.
Bánh trôi bánh chay ngũ sắc trong Tết Hàn thực
Ngày giỗ tổ Hùng vương ngày 10/3 âm lịch hàng năm, người Việt từ khắp mọi miền tổ quốc về đền Hùng, Phú Thọ thắp hương và dâng cúng những đĩa bánh trôi bánh chay, tưởng nhớ cội nguồn...
Bánh trôi bánh chay là đặc trưng trong ngày Tết Hàn thực của người Việt. Từ xa xưa bánh trôi bánh chay đã đi vào thơ ca như những món ăn đặc trưng phổ biến.
Bánh trôi bánh chay cũng đi vào thơ ca, cổ tích
Cổ tích cũng kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích "bọc trăm trứng" của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng của Đức Lạc Long Quân. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chay tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển...
Hoài Thương (Tổng hợp)