Nghệ sĩ mới xuất sắc – Chuyện không đơn giản

Nghệ sĩ mới xuất sắc (Best New Artist) là một hạng mục mà bất cứ giải thưởng âm nhạc uy tín nào cũng đều hết sức chú trọng. Năm nay lần đầu tiên giải Cống hiến có thêm hạng mục này bởi giá trị của nó mang tính bản lề, định hướng, phát hiện khá quan trọng cho thị trường âm nhạc. Nhưng để có được một Best New Artist thì mỗi giải thưởng đều có những tiêu chí không giống nhau. Có thể nhìn thấy điều này từ Grammy của người Mỹ và British Awards của người Anh.

Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất là một trong 4 hạng mục quan trọng nhất của hệ thống giải thưởng âm nhạc Grammy của Mỹ (cùng với Thu âm của năm, Album của năm và Bài hát của năm). Giải này được trao lần đầu tiên vào năm 1960, hai năm sau khi giải Grammy ra đời (1958).

Giải Grammy cho Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất được trao cho nghệ sĩ đã phát hành ít nhất là một album (nhưng không được quá 3 album), và album đó (hoặc nhiều album) đã tạo nên nhận dạng của công chúng về nghệ sĩ. Ở đây, theo quy định của Grammy, đĩa nhạc này không nhất thiết phải là sản phẩm âm nhạc đầu tay của nghệ sĩ. Điều ấy có nghĩa chỉ khi nào công chúng thật sự biết ca sĩ ấy phát hành album ấy của hãng đĩa ấy thì xem như được tính ở lần đầu tiên. Đĩa ở đây được tính là album chứ không phải là đĩa đơn. Những người đoạt giải Nghệ sĩ mới xuất sắc không bao giờ được có mặt trở lại trong hạng mục này. Những người được đề cử năm nay cũng có thể sẽ có mặt vào những năm sau nhưng không được quá 3 lần (thực tế gần nửa thế kỷ qua chưa thấy ai được đề cử quá hai lần ở hạng mục này. Đúng ra năm ngoái có tên của Justin Bieber nhưng phút cuối anh đã bị loại. Trước đó nữa, Justin đã được đề cử nhưng cuối cùng trắng tay).

Bên cạnh đó, một Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất vẫn đồng thời có thể được trao những giải quan trọng còn lại như Thu âm của năm, Album của năm và Bài hát của năm hoặc những giải phụ khác. Không có sự phân biệt nào về việc một nghệ sĩ mới không được góp mặt.

Đúng ra tiêu chí ban đầu của hạng mục này không phải như vậy. Trước đây Grammy quy định rằng nghệ sĩ có thể phát hành bao nhiêu album cũng được (nhưng chưa từng được đề cử bất cứ một giải Grammy nào trước đó), cộng với tiêu chí chung sẽ được xét tuyển. Và điều lạ lùng đã xảy ra vào năm 2001 khi nữ ca sĩ Shelby Lynne được bầu là Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất trong khi trước đó cô đã phát hành 8 album và đã rất nổi tiếng. Nhiều nhà phê bình đã chỉ trích Grammy trao giải này chẳng khác nào “nhạo báng cô ấy”. Cuối cùng các thành viên của Grammy phải ngồi lại và rút tiêu chí xuống còn “không quá 3 album đã phát hành”.

Trong chuyện “không quá 3 album đã phát hành” nhiều người đánh giá rằng đó là một tiêu chí chuẩn, vừa đủ để đẩy một tài năng ra ánh sáng.

Có rất nhiều ví dụ cho chuyện này mà đơn cử là Esperanza Spalding. Cô đã từng ra 2 album (năm 2006 và 2008) và nhận được đánh giá rất cao của những nhà chuyên môn (tại trang allmusic.com) nhưng lại thất bại về doanh thu (có nghĩa không ai để ý) nên không được Grammy đưa vào đề cử. Phải đến album thứ 3 của cô, cơ hội cuối cùng góp mặt tại Grammy, nên nhà sản xuất cố gắng đầu tư cho chuyện lăng xê và kết quả là Grammy đã mở cửa đón Esperanza nhờ đĩa nhạc rất có chiều sâu và được thị trường đón nhận. Esperanza Spalding sau đó thắng vẻ vang tại hạng mục Nghệ sĩ mới của Grammy và sau đấy, 2 album trước đó của cô bán chạy vùn vụt.

Nhưng Grammy còn đau đầu nhiều chuyện khác. Ví dụ như 10 năm sau vụ Shelby Lynne, giải Grammy lại đau đầu với trường hợp Lady Gaga (mà sau đó người ta gọi luôn là Gaga Rule). Năm 2010 cô được xét cho đề cử trong hạng mục Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất nhưng sau khi được công bố thì lại không có tên cô cho dù năm đó album Fame của Lady Gaga rất được tán thưởng mặt chuyên môn lẫn thị trường. Sở dĩ Grammy rút tên Lady Gaga vào phút cuối vì phát hiện ra rằng năm trước đó, đĩa đơn Just Dance đã có tên ở hạng mục Ca khúc nhạc dance xuất sắc nên chiếu theo tiêu chí (chưa từng nhận được đề cử trước đây của Grammy) thì Lady Gaga bị loại. Rất nhiều người nhân chuyện này đã phản đối Grammy. Cuối cùng Grammy phải ngồi lại và ra thêm tiêu chí là hạng mục Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất vẫn đề cử những nghệ sĩ đã từng được đề cử Grammy trước đây nhưng chưa từng đoạt giải.

Nhìn theo bảng thống kê gần 50 năm của Grammy có thể thấy đa phần những người đoạt giải Nghệ sĩ mới xuất sắc đều khá trẻ, chưa ai bước qua tuổi 30. Tuy nhiên, chưa tìm thấy tài liệu nào nói về chuyện khống chế tuổi tác hay không ở giải Grammy.

The Brit Awards trái ngược

Nếu Grammy phải xét thêm yếu tố thị trường (nhận diện nghệ sĩ mới) cho hạng mục Nghệ sĩ mới xuất sắc nhất thì người Anh chịu chơi hơn nhiều. Họ chẳng cần biết thị trường đó có biết tới nghệ sĩ mới hay không, họ chỉ nhắm vào tài năng, nếu thấy được sẽ trao ngay phần thưởng. Sở dĩ như vậy bởi giải thưởng Nghệ sĩ mới xuất sắc tại giải âm nhạc Brit Awards có cái tên khá hàn lâm, Critics Choice (Sự lựa chọn của các nhà chuyên môn). Giải Brit danh giá đã có từ năm 1977 nhưng hạng mục Critics Choice chỉ có mặt vào năm… 2008.

Ở Brit Awards các nhà chuyên môn sẽ lựa ra ca sĩ/ nhóm nhạc mà họ tin rằng sẽ làm mưa làm gió trên thị trường âm nhạc những năm tới. Cái này về cơ bản là khác Grammy. Nếu Grammy chọn Nghệ sĩ mới xuất sắc thì chưa hẳn nghệ sĩ mới ấy sẽ thành công sau này, quan trọng là album của nghệ sĩ ấy gây được sự quan tâm. Trong khi đó, sự lựa chọn của Brit là phải nhắm được nghệ sĩ sẽ hình thành như thế nào trong vài năm tới. Nhiều nhà phê bình cho rằng hạng mục này là hạng mục đáng tự hào nhất của Brit Awards và cũng là cách để “giữ những nghệ sĩ mới đứng xa các thùng phiếu và các chiến dịch PR khủng khiếp”.

Không giống Grammy, Brit Awards chỉ đề cử những người có album đầu tay vào hạng mục Critics Choice, bất kể album ấy có công chúng hay không, miễn nhà chuyên môn gật đầu là được.

Nhìn về Cống hiến

Cũng giống như Grammy hay Brit Awards, giải âm nhạc Cống hiến là giải của hội nghề nghiệp. Cống hiến là giải thưởng âm nhạc của các nhà báo bình chọn và nó mang tính đặc thù xét từ tiêu chí bình chọn của các nhà báo và quan trọng hơn giải này không mang tham vọng chuyên môn như Grammy hay Brit Awards. Nhưng từ hai giải thưởng âm nhạc này có thể đúc kết được rất nhiều kinh nghiệm quý báu cho Cống hiến mà đặc biệt là năm nay khi Cống hiến có thêm hạng mục mới, Nghệ sĩ mới của năm. 

Nhìn vào hạng mục đề cử Nghệ sĩ mới của năm của Cống hiến năm nay sẽ thấy Phạm Thu Hà là người duy nhất có album. Trong khi đó cả 3 người còn lại: Hương Tràm, Thái Trinh, Nguyễn Đình Thanh Tâm (album đầu tay của anh phát hành năm 2013) đều không có album nào trước đây cũng như trong năm 2012.

4 đề cử Nghệ sĩ mới của năm ở Cống hiến mùa thứ 8 được công chúng biết đến với những cách thức khác nhau. Phạm Thu Hà theo cách truyền thống, phát hành album và quảng bá bằng một chương trình truyền thông bài bản. Thái Trinh từ mạng xã hội và từ những sáng tác của cô trong năm 2012 thông qua các show truyền hình cũng như tham gia Bài hát Việt. Hương Tràm và Nguyễn Đình Thanh Tâm đi ra từ Giọng hát Việt và Sao Mai - Điểm hẹn.

Quy luật “đi tắt” của thị trường nhạc Việt hoàn toàn không hợp với khung của những giải thưởng âm nhạc nước ngoài nhưng bản chất vẫn có nhiều điều phù hợp khi để chọn ra những gương mặt tài năng, những dòng nhạc có chiều sâu và những định hướng cho năm tới.

Thái Trinh đi ra từ YouTube khi lần đầu tiên người ta ngỡ ngàng một cô bé 17 tuổi chơi lại ca khúc I’m Yours của Jason Mraz khá điệu nghệ. Nhưng nếu chỉ bấy nhiêu thì Thái Trinh sẽ bị lẫn với rất nhiều người khác và thậm chí cũng chỉ “one hit wonder” (nổi một lần rồi thôi). Điều quan trọng là sau khi nhận được hiệu ứng từ YouTube, Thái Trinh quyết định đi vào con đường âm nhạc chuyên nghiệp bằng cách riêng của mình (sáng tác, chơi nhạc cụ) và khá thành công từ chương trình Bài hát Việt. Thái Trinh đang được xem là một Lê Cát Trọng Lý thứ hai, tuy nhiên màu sắc âm nhạc của cô trẻ hơn và cũng đại chúng hơn.

Phạm Thu Hà được biết đến trong năm 2012 với đĩa nhạc Classic Meets Chillout, một sự pha trộn các ca khúc cổ điển với với phần hòa âm điện tử. Sự mới mẻ nhất của cô chính là đem một điều vẫn còn mới mẻ để vẽ nên một năm âm nhạc 2012 không có nhiều mới mẻ và điều đó đủ sức để Hà có một chỗ trong đề cử năm nay.

Hương Tràm đang làm album đầu tay. Nhưng Hương Tràm lại có bệ phóng Giọng hát Việt đẩy lên cao chót vót. Cho dù xét quy mô của một chương trình âm nhạc, dù là tìm tài năng hay chỉ để mua vui cho khán giả thì sức hút của nó không thể phủ nhận và chính Hương Tràm là một trong những sứt hút lớn nhất của chương trình. Việc cô đạt quán quân (từ phiếu bầu của khán giả) đã chỉ ra một lối đi sáng sủa cho cô sắp tới và việc cô có mặt tại đề cử năm nay cũng là một sự ghi nhận tích cực cho một ca sĩ trẻ có giọng hát được giới chuyên môn công nhận.

Nguyễn Đình Thanh Tâm cũng có sức hút như thế dù chương trình Sao Mai - Điểm hẹn năm 2012 không tạo được nhiều hiệu ứng như Giọng hát Việt. Nhưng, như bản chất của mình, Sao Mai - Điểm hẹn luôn lựa được những giọng ca được giới chuyên môn đánh giá cao nhất, mà trong số đó là Tùng Dương. Có thể xem Thanh Tâm là một phiên bản nổi nhất của Tùng Dương, dù anh cố ý hay vô tình, nhưng âm nhạc của Tâm cũng rất đáng được lắng nghe.